Hiện nay, Nhật Bản là đối tác kinh tế thương mại quan trọng của Việt Nam. Kim ngạch thương mại những năm gần đây liên tục tăng.
Theo thống kê của cục Hải quan Việt Nam kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam và Nhật Bản năm 2017 là 33 tỉ 434 triệu USD. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu Việt Nam sang Nhật Bản đạt 16 tỷ 841 triệu USD tăng 14.8% so với cùng kỳ năm ngoái, kim ngạch nhập khẩu Việt Nam từ Nhật Bản đạt 16 tỷ 592 triệu USD tăng 10.1% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong 10 năm qua kim ngạch thương mại với Nhật Bản luôn chiếm trên 10% tổng kim ngạch thương mại của Việt Nam.
Nhật Bản là nước nhập siêu lớn về thủy sản, mặt hàng công nghiệp tiêu dùng như: dệt may, giày da, thực phẩm chế biến trong khi Việt Nam lại là nước có lợi thế cạnh tranh tuyệt đối về các sản phẩm này. Ngược lại, Việt Nam nhập khẩu từ Nhật Bản máy móc, thiết bị, công nghệ và nguyên liệu cho sản xuất. Như vậy có thể thấy cơ cấu hàng hóa của Nhật Bản và Việt Nam mang tính bổ sung, không cạnh tranh.
Việt Nam và Nhật Bản đang có những tiềm năng lớn để thúc đẩy thương mại hai nước. Trong Hội thảo giao thương, hợp tác kinh tế, thương mại được tổ chức vào ngày 20 tháng 9 năm 2017, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Nhật Bản Tạ Đức Minh đã nêu bật những lợi thế về môi trường đầu tư Việt Nam với 6 điểm:
+ Quan hệ Việt Nam – Nhật Bản đang ở giai đoạn tốt nhất trong lịch sử kể từ khi thiết lập quan hệ và có độ tin cậy cao;
+ Việt Nam có sự ổn định chính trị;
+ Việt Nam có nguồn lao động dồi dào với 60% dân số dưới 35 tuổi và sẽ đạt mốc 100 triệu dân trong một tương lai không xa;
+ Cuối năm 2015 cộng đồng kinh tế ASEAN thành lập đã tạo ra một thị trường rộng lớn với 600 triệu dân, khi các doanh nghiệp Nhật Bản hợp tác với Việt Nam sẽ có thể thâm nhập vào thị trường rộng lớn này;
+ Trong 25 năm từ năm 1990 – 2015, Việt Nam là nước có tốc độ tăng trưởng thứ hai thế giới;
+ Việt Nam – Nhật Bản cùng là thành viên của nhiều khuôn khổ hợp tác, hai bên đã có Hiệp định đối tác kinh tế Việt Nam – Nhật Bản, cùng là thành viên Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện ASEAN – Nhật Bản, do đó trong thương mại có thể hưởng mức thuế gần 0%.
Hiện Việt Nam và Nhật Bản đã kí kết hai hiệp định thương mại (FTA) lớn gồm Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện ASEAN-Nhật Bản (AJCEP) và Hiệp định Đối tác kinh tế Việt Nam-Nhật Bản (VJEPA). Theo nội dung Hiệp định VJEPA về hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và Nhật Bản giai đoạn 2018 – 2021, từ 1 tháng 1 năm 2018 thuế suất bình quân đối với hàng Việt Nam xuất khẩu vào Nhật Bản sẽ giảm dần xuống 2,8%. Cũng theo hiệp định này ít nhất 86% hàng nông – lâm – thủy sản và 97% hàng công nghiệp Việt Nam xuất sang Nhật Bản được hưởng ưu đãi thuế. Đổi lại, thuế suất bình quân đối với hàng nhập khẩu từ Nhật Bản vào Việt Nam sẽ giảm dần, xuống còn 7%. Các mặt hàng thủy sản, nông sản, dệt may, sắt thép, hóa chất, linh kiện điện tử có mức cam kết tự do hóa mạnh mẽ nhất.
Tuy nhiên, dù có nhiều thuận lợi nhưng quan hệ thương mại Việt Nam Nhật Bản còn chưa phát huy hết tiềm năng do vẫn còn những rào cản như các quy định về xuất nhập khẩu, hàng được phép nhập khẩu và hàng cấm nhập khẩu; bên cạnh đó thị hiếu người tiêu dùng khác nhau cũng là trở ngại.
Để thúc đẩy hơn những hoạt động thương mại giữa Việt Nam và Nhật Bản, các doanh nghiệp hai nước cần đầu tư phù hợp để cải thiện cơ hội kinh doanh, giám sát tiêu chuẩn,chất lượng hàng hóa xuất khẩu. Cùng với đó, cần tích cực thực hiện công tác xúc tiến thương mại để khai thác tốt hơn tiềm năng từ thị trường Nhật Bản và tận dụng triệt để những thuận lợi các Hiệp định mang lại.
